Rechten en plichten spermadonor

Stel je hebt als man sperma gedoneerd om een vrouw te helpen haar kinderwens te vervullen. Zodra het kind geboren is klopt ze bij je aan voor een ontmoeting met het kind. En dan wil ze ook ineens kinderalimentatie van je. Oeps, dat was niet je bedoeling! Hoe zit dat nou eigenlijk, met de rechten en plichten van spermadonoren?

Utrecht, door mr. Kim Smienk

Onderscheid drie typen spermadonoren

Allereerst is het belangrijk om het verschil tussen verschillende ‘soorten’ spermadonoren duidelijk te hebben. Je kunt spermadonoren verdelen in: anonieme spermadonoren, onbekende spermadonoren en bekende spermadonoren.

Anonieme spermadonoren

Een anonieme spermadonor heeft zijn sperma anoniem gedoneerd bij een spermabank. Een anonieme donor is een volledig anonieme zaaddonor. Dit houdt in dat een kind van zo’n anonieme donor niet (of heel moeilijk) kan achterhalen wie diens zaaddonor is geweest. In Nederland is het doneren van sperma bij spermabanken als anonieme donoren sinds 2004 verboden toen de ‘Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting’ in werking trad.

Dit betekent dat in Nederland mannen niet anoniem hun sperma mogen doneren bij een spermabank en dat in Nederland vrouwen geen gebruik mogen maken van een anonieme spermadonor. Andere (Europese) landen zoals België en Spanje staan het anoniem doneren van sperma bij spermabanken wel toe.

Onbekende spermadonoren

Onbekende spermadonoren zijn in Nederland wel toegestaan. Een onbekende donor is een man die zijn sperma doneert bij een spermabank, en op een gegeven moment wel traceerbaar is voor het kind dat van deze spermadonor afstamt. Op het moment dat de onbekende donor sperma doneert bij een spermabank weet hij dus niet of zijn sperma daadwerkelijk gebruikt gaat worden, en als zijn sperma dan gebruikt wordt weet hij ook niet welke vrouw er zwanger gaat worden van zijn gedoneerde sperma. Dit geldt net zo voor de vrouw, op het moment dat een vrouw zwanger wordt met behulp van een onbekende donor weet zij niet wie ‘de man achter het sperma’ is.

Rechten en plichten onbekende spermadonor

Het is in Nederland zo geregeld dat de gegevens van ‘onbekende’ spermadonoren centraal bewaard worden door de Stichting donorgegevens kunstmatige bevruchting (hierna de Stichting genoemd). De ouders van kinderen die afstammen van een ‘onbekende’ spermadonor kunnen wanneer het kind jonger dan twaalf is bepaalde gegevens over de onbekende spermadonor opvragen bij de Stichting. Zo kunnen ouders bijvoorbeeld navraag doen over de haarkleur en de opleiding van de onbekende donor.

Zodra het kind twaalf jaar is kunnen kinderen zelf ook gegevens over hun onbekende spermadonor opvragen bij de Stichting. Deze kinderen kunnen dan te weten komen hoe hun spermadonor er ongeveer uitziet en wat voor werk de spermadonor doet. Zodra het kind zestien is dan kan het kind de voor- en achternaam, de geboortedatum en het adres van de spermadonor opvragen bij de Stichting. Wel vraagt de Stichting de onbekende donor eerst om toestemming voor het verstrekken van zijn gegevens, voordat deze aan het kind doorgegeven worden.

Wat nu als de onbekende donor geen toestemming geeft aan de Stichting voor het delen van zijn persoonsgegevens? Dit betekent niet per se dat het kind de persoonsgegevens van de onbekende donor niet krijgt. De Stichting gaat in dat geval namelijk onderzoek doen naar de reden van de onbekende donor hiervoor. Daarna maakt de Stichting een afweging tussen de belangen van de onbekende spermadonor en de belangen van het kind. Het belang van het kind om te weten van wie die afstamt telt hierbij zwaar.

Bekende spermadonoren

In de praktijk kom ik veel bekende spermadonoren tegen. Bekende spermadonoren zijn mannen die sperma doneren aan een vrouw in hun omgeving zoals een bevriend vrouwenstel of een collega. Ook ontmoeten bekende spermadonoren en vrouwen elkaar vaak via de website OneWish of via een bijeenkomst van de Stichting Meer dan Gewenst.

De bekende spermadonor en de vrouw die zwanger wordt zijn dus bekend met elkaar. Vaak doneren bekende spermadonoren voor kunstmatige zelfinseminatie bij de vrouw. Dit houdt in dat de bekende spermadonor zijn sperma in een potje doneert, en de vrouw daarna -met een spuitje- het sperma bij haarzelf inbrengt. Ook kunnen bekende spermadonoren en vrouwen samen naar een vruchtbaarheidskliniek gaan om de zwangerschap tot stand te brengen.

Rechten en plichten bekende spermadonoren

De rechten en plichten van de onbekende spermadonoren zoals ik hierboven heb beschreven zijn duidelijk. Deze rechten en plichten zijn in de wet vastgelegd en zijn voor iedere onbekende spermadonor hetzelfde. Wat zijn dan de rechten en plichten van bekende spermadonoren? Het antwoord hierop kan ik niet zo makkelijk geven. Dit hangt er namelijk vanaf wat de bekende spermadonor afspreekt met de vrouw die zwanger wordt van zijn sperma.

In de praktijk zie ik allerlei afspraken tussen bekende donoren en vrouwen. Er zijn bekende donoren die pas contact met het kind hebben zodra het kind naar hem gaat vragen. Maar er zijn ook bekende donoren die vanaf de geboorte van het kind iedere maand contact met het kind hebben.

Vaak krijg ik de vraag of de bekende spermadonor verplicht is om kinderalimentatie te betalen voor het kind. Ook deze vraag kan ik niet zo makkelijk beantwoorden. Dit hangt namelijk van de omstandigheden af. Wordt de donor ‘juridische ouder’ van het kind of heeft het kind bijvoorbeeld twee juridische moeders? Wordt de bekende donor juridisch gezien wel als ‘donor’ gezien? En wat hebben de bekende donor en de vrouw afgesproken? Dit soort vragen zijn nodig om te stellen voordat ik een antwoord kan geven op de vraag of de bekende donor verplicht is om kinderalimentatie te betalen voor het kind.

Advies voor bekende spermadonoren

Voordat je sperma gaat doneren moet je goed op een rijtje hebben wat je bedoelingen zijn met je spermadonatie. Wil je bijvoorbeeld een rol spelen in de opvoeding van het kind? Bespreek je intenties over het donorschap met de vrouw aan wie je je sperma doneert. Zitten jullie wel op dezelfde lijn en zien jullie de rol van jou als bekende spermadonor hetzelfde? Als mediator kan ik jullie uiteraard begeleiden bij deze gesprekken.

Wat ik je in ieder geval op het hart wil drukken is dat je altijd een donorcontract moet laten opstellen wanneer je bekende spermadonor wordt. In een donorcontract worden de afspraken tussen de bekende spermadonor en de vrouw die zwanger wordt (en eventueel haar partner) vastgelegd.  Uit dit donorcontract blijken jullie intenties over de rol van de bekende spermadonor en hoe het contact tussen de bekende spermadonor en het kind er in de toekomst uit gaat zien. Door het opstellen van een donorcontract kunnen er nooit achteraf onduidelijkheden zijn over de rechten, plichten en de rol van de bekende spermadonor.

Conclusie

Wil je spermadonor worden? Weet dan dat anoniem sperma doneren in Nederland niet mag. Je kunt wel sperma doneren aan een spermabank als ‘onbekende donor’. Het kind zal dan vanaf z’n zestiende contact met je kunnen opnemen. In de praktijk zie ik veel ‘bekende’ spermadonoren die sperma doneren aan een vrouw in hun omgeving. Wanneer je spermadonor wordt voor een vrouw in je omgeving, zorg er dan voor dat je in gesprek gaat met elkaar en bespreek elkaars intenties over de rol van jou als spermadonor. En tot slot wil ik je op het hart drukken om de afspraken tussen jou als bekende spermadonor en de vrouw die zwanger gaat worden van jouw sperma vast te laten leggen in een donorcontract. Het opstellen van een donorcontract voorkomt een hoop onenigheid en onduidelijkheid in de toekomst.